تبریز در طول تاریخ خود با فراز و فرودهای بسیاری روبه‌رو بوده است. این شهر در دوره قاجار به شکوفایی رسید؛ به طوریکه در این دوره به‌عنوان مهم‌ترین و پیشروترین شهر ایران شناخته می‌شد. شهر تبریز به عنوان مرکز ولایت عهدنشین عصر قاجار و دومین شهر پررونق کشور، از لحاظ داشتن خانه‌های قدیمی، درخور توجه است. حدود ۳۰۰ خانه قدیمی ارزشمند در شهر تبریز وجود دارد، خانه بهنام یکی از این خانه‌هاست که با لقب زیباترین از دیگر خانه‌های قدیمی مشابه‌اش متمایز می‌شود.
خانه بهنام:
خانه بهنام یا بهنام گنجه‌ای یا قدکی بنایی مربوط به سال‌های پایانی دوران زندیان و سال‌های آغازین دوران قاجار است.خانه بهنام یکی از ساختمان‌های تاریخی شهر تبریز است که به عنوان یک خانه مسکونی ساخته شده است. اکنون بخش اداری دانشگاه هنر اسلامی تبریز در این خانه مستقر است. در زمان پادشاهی ناصرالدین شاه قاجار، این خانه نوسازی و با نقاشی‌هایی تزیین شد. در بازسازی اخیر این خانه، تاکنون چند نگارگری ایرانی فرسکو کشف شده است که هم اکنون در حال تعمیر شدن توسط متخصصان هستند.
مانند بسیاری از خانه‌های قدیمی ایرانی، این خانه دارای دو حیاط اندرونی و بیرونی است و شامل یک ساختمان اصلی، بعنوان ساختمان قشلاقی و یک ساختمان کوچک بعنوان ساختمان ییلاقی است. ورودی این ساختمان از کوچه مشیردفتر و از طریق دالانی در پشت خانه قدکی صورت می‌پذیرفته است. از سردر به هشتی و از هشتی به حیاط باغچــه وارد می شود. طنبی بزرگ شرقی- غربی است. پنجره های اروسی آن با شیشه های رنگی به شمال و جنوب باز می شود. ایوان ستوندار در جنوب طنبی رفیع و بلند است. ارتفاع ستونهای ایوان شمالی معادل ارتفاع طنبی است. اتاق‌های گوشوار در طرفین طنبی قرار گرفته است.
بیرونی آن شامل طنبی (هفت دری)، کله‌ای و اتاق است که در ضلع شمالی حیاط شکل گرفته‌اند. در طنبی ارسی دار آن که درای ایوان ستوندار با تزیینات گچی است، نقاشی‌های بسیار زیبایی بر دیواره‌ها و سقف‌ها نقش بسته است. تزیینات و نقاشی‌های موجود در طاقچه‌ها، شومینه طنبی و اتاق‌های جنبی نیز چشمگیر است. در ضلع جنوبی بیرونی نیز فضاهایی شامل تراس تابستانی با ستون‌ها، سرستون‌های گچی مقرنس کاری و نیز فضای ورودی و چند اتاق دیگر دیده می‌شود.
زیر اتاق طنبی حوضخانه است. سقف حوضخانه گنبد با کادربندی آجری و با سکوهای جانبی و حوض سنگی دارای جلوه خاصی است. تناسبات معماری، وسعت ساختمان و تنوع طاق‌ها و گنبدها در سقف زیرزمین جالب توجه است. علاوه بر تناسبات کلیه اندام‌های بنا که چشمگیر است، نمای ساختمان دارای انواع طرح‌های آجرکاری است. ظرافت اروسی‌ها، آیینه کاری و گچ‌بری سقف ایوان و تنوع کاربندی‌های آجری، آرایش حوض و باغچه و رف‌بندی اتاق‌ها با کیفیت عالی است.
خانه حیدرزاده
خانه حیدرزاده عمارتی قدیمی در محله‌ی تاریخی و زیبای مقصودیه تبریز است که در کوچه‌ای، پشت عمارت شهرداری تبریز قرار دارد. هیچ سند معتبری مبنی بر این که خانه در چه سالی ساخته شده است، وجود ندارد.اما برخی از مورخین، طبق مطالعات میدانی خود بر این عقیده هستند که قدمت این خانه به ۱۳۰ سال قبل بازمی‌گردد.گفته می‌شود فردی به نام «حاج حبیب لک» معمار بنا بود و نقشه‌ی دارالسلطنه‌ی تبریز این ساختمان به نام خانه‌ی «حاج قلی خان سرتیپ» آورده شده است.انه‌ی حیدرزاده در ۲ طبقه بنا شده است و دو حیاط اندرونی و بیرونی دارد.
وارد زیرزمین هم که می‌شوید، حوضی آبی را می‌بینید که بسیار چشم‌نواز است.آجرها و طاق‌های رنگی نیز زیبایی حوضخانه را دو چندان کرده است.پنجره‌های چوبی با شیشه‌های رنگارنگ، شما را به گذشته‌ها می‌برد و حس و حال آن روزها را در دل‌تان زنده می‌کند. این خانه در سال ۱۳۷۸ با شماره‌ی ۲۵۲۴ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید.در سال ۱۳۸۰ نیز بازسازی‌هایی روی خانه انجام گرفت و این روزها خانه‌ی حیدرزاده را به محل دبیرخانه‌ی تبریز ۲۰۱۸ تبدیل کرده‌اند.
خانه نیکدل
خانه نیکدل یکی از خانه‌های قدیمی تبریز است که از دوران قاجار به جا مانده است. وارد محله‌ی مقصودیه که می‌شوید، دیوارهای کوتاه این خانه، بهشتی را به پیش چشمان شما می‌کشاند که روزگاری زندگی در آن جریان داشت. گفته می‌شود این خانه متعلق به «سالار قلی خان قره باغی» بود. «کریم مینت نژاد» که یکی از محققان و نویسندگان تاریخ تبریز است، می‌گوید زمانی ستارخان در این خانه زندگی می‌کرد و مسئولیت اسب‌ها را بر عهده داشت و پس از مدتی با دختر سالار قلی خان ازدواج کرده و داماد این خانه می‌شود.
این خانه حیاط اندرونی (در ضلع جنوبی) و حیاط بیرونی (در ضلع شمالی خانه) دارد. عمارت در دو طبقه بنا شده و زیرزمینی بسیار زیبا با حوضخانه‌های قاجاری نیز دارد. در مرکز بنا یک تالار بزرگ مستطیل شکل قرار دارد و در ضلع شرقی آن دو راهرو و دو اتاق جانبی (گوشواره) وجود دارد. در ضلع جنوبی پنجره‌های ارسی با شیشه‌های رنگی مشرف بر ایوان ستوندار است. سقف حوضخانه و زیرزمین به‌شکل طاق‌های قوسی هستند و زمانی که وارد آن می‌شوید تابستانی را به چشم خود می‌بینید که اهل خانه در خنکای حوضخانه مشغول استراحت هستند.
بعدها این خانه به آقای نیکدل فروخته می‌شود که تاجری بود که لوازم خانگی از ژاپن وارد می‌کرد که از مهم‌ترین آن‌ها می‌توان به چرخ خیاطی اشاره کرد. این خانه در ۱۴ مرداد ۱۳۸۲ با شماره‌ی ۹۴۷۰ در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است.
خانه استاد شهریار
خانه استاد شهریار در تبریز یکی از انبوه خانه های قدیمی و تاریخی و با ارزش این شهر می باشد که در سفر به تبریز می توانید بسته به علایقی که دارید از این خانه نیز دیدن کنید. این خانه در دوران محمد رضا شاه پهلوی بنا شده است و البته امروزه به عنوان خانه موزه ی استاد شهریار در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است و درب آن به روی عموم باز است.
در این خانه انبوهی از وسایل زندگی شخصی و آثار و دستخط و همچنین اشیا با ارزشی نظیر سه تار خود استاد نگهداری شده و در معرض دید عموم قرار دارد. این تنها خانه ی قدیمی و با ارزش تبریز نیست که می توانید در سفر به تبریز ببینید و خانه های دیگر قدیمی زیادی برای دیدن وجود دارد ولی دوست داران شهریار دز سفر به تبریز حتما از این خانه دیدن می کنند.
در حین بازدیدی که از این خانه موزه می کنید اشعاری از استاد شهریار که توسط خود ایشان خوانده شده اند پخش می شود. در این موزه اشیا با ارزش به یادگار مانده از استاد شهریار را خواهید دید. استاد شهریار شاعر ترکی و فارسی سرای اهل تبریز بود که زندگی پر فراز و نشیبی داشته است.
ایشان ابتدا برای تحصیل در رشته طب وارد دانشگاه شده و سپس عاشق شده و البته به معشوق خود نرسیده و درس را رها کرده و شعر می سراید. اشعار ترکی و فارسی این شاعر به چندین زبان زنده ی دنیا ترجمه شده و از شهرت جهانی برخوردار است.
خانه مشروطه
خانه ای که حدود ۱۵۰ سال قبل ساخته شده و بوی تاریخ و مشروطه می دهد. در این خانه همه چیز از تندیس ها و عکس ها گرفته تا مجسمه ها و اسناد تاریخی شما را به یاد تلاش ایرانی ها برای رسیدن به مشروطه می اندازد. در کنار همه این آثار تاریخی، معماری قاجاری خانه جذابیت آن را دو چندان کرده است. در این قسمت درباره خانه مشروطه و اینکه این خانه چگونه امروز به موزه ای از آثار دوران مشروطیت تبدیل شده حرف می زنیم :
در بافت قدیمی شهر تبریز جایی در غرب بازار معروف این شهر در روبروی مسجد جامع، خانه ای تاریخی خودنمایی می کند. خانه ای که در نگاه اول سبک معماری قاجاری اش نظرتان را جلب می کند و به شما می گوید که با خانه ای تاریخی طرف هستید. این خانه بیش از ۱۰۰ سال پیش در حوالی انقلاب مشروطه، فعال ترین روزهای خود را می گذراند چون محلی برای دور هم جمع شدن های بزرگان مشروطه بود. آن ها به اینجا می آمدند و تصمیم های تاریخ سازی را برای ایران می گرفتند برای همین هم هست که به آن خانه مشروطه می گویند. حیف است به تبریز بروید و این خانه، معماری جذاب و آثار تاریخی اش را از نزدیک نبینید.
خانه مشروطه خانه ای دو طبقه و بزرگ با مساحت ۱۳۰۰ متر مربع است که ساخت آن به سال ۱۲۴۷ برمی گردد. در آن زمان شخصی به اسم «حاج ولی معمار» این خانه را با معماری جذابی از سنگ، آجر و خشت ساخت. این خانه روزگاری خانه شخصی حاج مهدی کوزه کنانی بود، او بازرگان و آزادی خواه بود برای همین برای کمک به آزادی خواهی، مشروطه خواهان را پشتیبانی مالی می کرد و این خانه را در اختیار شان قرار داد تا در اینجا جمع شوند، جلسه بگیرند، مشورت کنند و تصمیم های مهم بگیرند. داستان تاریخی این خانه از زمانی شروع می شود که محمد علی شاه مجلس را به توپ بست با این کار بزرگان مشروطه که مسیر مشروطیت را در خطر دیدند به این خانه آمدند تا به دنبال راه چاره باشند. حتما برایتان جالب است که بدانید این خانه محل رفت و آمدهای شخصیت های مهمی مثل باقرخان و ستارخان بوده است.
با تشکر از اینکه در این مقاله همراه ما بودید. برای مشاهده سایر بناهای تاریخی تبریز اینجاکلیک کنید و به همراه ما به دل تاریخ شهر تبریز سفرکنید.
